Projekt „Ryszard Jaxa-Małachowski – polski architekt i urbanista, który zaprojektował Limę”

5 maja 2025 roku została podpisana Umowa nr 110566/25/FPK/POLONIKA na realizację projektu „Ryszard Jaxa-Małachowski – polski architekt i urbanista, który zaprojektował Limę”, będącego efektem wniosku nr 110566/A3 złożonego przez Fundację Pro Architectura w dniu 16 grudnia 2024 r. w ramach naboru „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą 2025”.

Projekt został dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, w ramach Rządowego Programu „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”, zarządzanego przez Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA.

Głównym koordynatorem projektu jest Fundacja Pro Architectura, we współpracy z Universidad Nacional de Ingeniería (UNI) w Limie – stolicy Peru. Współzałożycielem tej uczelni był Polak – architekt Ryszard de Jaxa-Małachowski, twórca tamtejszego Wydziału Architektury, wraz z innym Polakiem, architektem Edwardem Janem Habichem.

Oprócz UNI, Fundacja zaprosiła do współpracy Fundację MOA International (oddziały w Limie i Santiago de Chile), a ze strony polskiej Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, Politechnikę Krakowską oraz ASP we Wrocławiu.

Koordynatorzy projektu:
- Koordynator merytoryczny: dr hab. inż. arch. Bogusław Podhalański, prof. ANS, URK,
- Koordynator organizacyjny: dr hab. inż. arch. Kazimierz Butelski, prof. PK, Prezes Fundacji Pro Architectura.

Zespół realizacyjny:

• prof. dr hab. inż. Józef Hernik, URK,
• dr inż. arch. Barbara Olczak, URK,
• dr hab. sztuki Małgorzata Kaczmarska, ASP Wrocław,
• mgr inż. arch. Stanisław Butelski, doktorant PK,
• Arqta. Claudia Raffo Calderón, Directora MOA International – Chile.

Cel i zakres projektu
Projekt dotyczy ochrony niematerialnego dziedzictwa kultury i ma na celu utrwalenie wkładu Ryszarda Jaxy-Małachowskiego w rozwój urbanistyczny Limy poprzez badania nad jego projektami przestrzeni publicznych – w szczególności placu San Martin, jednego z najważniejszych placów stolicy Peru.

Twórczość urbanistyczna Małachowskiego, w odróżnieniu od jego znanych projektów architektonicznych, pozostaje słabiej rozpoznana. W Limie znajduje się kilka przestrzeni publicznych i parków, których był autorem lub współautorem – część jest zinwentaryzowana, część nie. Projekt obejmuje kwerendę archiwalną oraz inwentaryzację fotograficzną placu San Martin, a także przygotowanie wstępnej koncepcji jego rewitalizacji z uczytelnieniem oryginalnej koncepcji autora.

Postać Ryszarda de Jaxy-Małachowskiego
Ryszard de Jaxa-Małachowski urodził się w 1889 roku w Odessie. Studiował w École des Beaux-Arts w Paryżu, a po ukończeniu studiów wyjechał do Peru. Od 1911 roku w Limie współtworzył Wydział Architektury w ówczesnej Wyższej Szkole Inżynieryjno-Górniczej (Escuela Especial de Ingenieros de Construcciones Civiles y de Minas del Perú, obecnie Universidad Nacional de Ingeniería).

Jego największe dokonania obejmują przebudowę historycznego centrum Limy i projekty najbardziej prestiżowych budynków, takich jak: Pałac Prezydencki, Pałac Arcybiskupi, Pałac Rady Miejskiej, Klub Narodowy czy Bank Włoski. Był autorem projektów osiedli Santa María del Mar, Urbanización La Cantuta i Santa María de Chosica, a także wielu obiektów użyteczności publicznej. Działał zawodowo niemal do śmierci w 1972 roku. Zawsze podkreślał swoje polskie pochodzenie.

Prace badawcze 2025
W maju 2025 roku w ramach projektu przeprowadzono rekonesans badawczy in situ w Limie. Dokonano inwentaryzacji fotograficznej otoczenia kościoła p.w. Virgen Milagrosa autorstwa R. J. Małachowskiego oraz placu San Martin. Odbyto kluczowe spotkania, m.in. z przedstawicielami Fundacji MOA del Peru, co pozwoliło na nawiązanie kontaktu z rodziną architekta. Ustalono, że jego wnuczka posiada archiwum rodzinne z oryginalnymi projektami, stanowiące cenne źródło informacji.

W trakcie rozmów z przedstawicielami Facultad de Arquitectura, Urbanismo y Artes UNI podsumowano dotychczasowe ustalenia i zaproponowano formalne nawiązanie współpracy akademickiej między zainteresowanymi nią uczelniami.

W środowisku naukowym Limy utrwala się przekonanie, że obok dorobku architektonicznego R. J. Małachowskiego, szczególnie istotny jest jego wkład w obecny kształt placu San Martin. W przypadku potwierdzenia autorstwa projektu Parque Kennedy planowane jest rozszerzenie badań również o ten obiekt.

Galeria zdjęć